Hiểu rõ bản thân, vượt qua biến cố: Khám phá mô hình 4S của Schlossberg

Tác giả: Hoàng Nguyễn

Biên tập: Minh Thảo

“Sự an toàn duy nhất của chúng ta nằm ở khả năng thay đổi” – John Lilly.

Trên hành trình phát triển bản thân trong thế giới hiện đại, việc vun đắp cho sự nghiệp đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nhờ có định hướng nghề nghiệp rõ ràng, mỗi cá nhân có thể tự tin khẳng định bản thân, xây dựng nền tảng cuộc sống vững vàng và góp phần xây dựng xã hội ngày càng phát triển. Tuy nhiên, con đường chinh phục thành công luôn ẩn chứa nhiều thử thách, đặc biệt là khi đối mặt với những bước ngoặt mang tính chuyển đổi như tốt nghiệp cấp 3 lên Đại học, ra trường tìm kiếm việc làm, hay những quyết định đổi nghề, chuyển công ty, thậm chí là mất việc. Mỗi biến đổi, dù lớn hay nhỏ, đều có thể tác động đến thói quen sinh hoạt, vai trò xã hội và các mối quan hệ của mỗi cá nhân. Do đó, khả năng thích nghi và ứng phó hiệu quả với những biến đổi này chính là chìa khóa dẫn đến thành công trong cuộc sống.

Sông An xin giới thiệu đến bạn Mô hình 4S của Nancy K. Schlossberg, một công cụ đắc lực giúp mỗi cá nhân vượt qua những giai đoạn chuyển đổi nghề nghiệp đầy thử thách và chinh phục mục tiêu nghề nghiệp lâu dài. 

Các loại chuyển đổi

Bước đầu tiên để ứng phó hiệu quả với những biến đổi trong cuộc sống là hiểu rõ bản chất của các loại chuyển đổi vì mỗi loại chuyển đổi mang những đặc điểm và tác động riêng biệt đến mỗi cá nhân. Dưới đây là cách phân loại ba nhóm chuyển đổi chính:

• Chuyển đổi dự đoán trước: Loại chuyển đổi này có thể được lường trước và chuẩn bị sẵn sàng, ví dụ như một sinh viên nếu học hành chăm chỉ thì phần nhiều kết quả học tập sẽ tương xứng với nỗ lực, có khả năng cao thi đậu vào trường mơ ước.
• Chuyển đổi bất ngờ: Loại chuyển đổi này xảy ra đột ngột và không thể lường trước, ví dụ như mất việc, tai nạn, hay thiên tai.
• Chuyển đổi hụt: Loại chuyển đổi này đáng lẽ xảy ra nhưng lại không diễn ra, ví dụ như không thi đậu Đại học dù đã rất nỗ lực, không được thăng chức như kỳ vọng, không tìm được việc làm dù đã rất cố gắng.

Mô hình 4S

Mô hình 4S đóng vai trò như la bàn dẫn đường, giúp bạn khám phá bốn yếu tố then chốt ảnh hưởng đến khả năng ứng phó hiệu quả với các biến đổi, bao gồm: Tình huống (Situation), Bản thân (Self), Hỗ trợ (Support) và Chiến lược (Strategy).

Nguồn: Mô hình 4S của Nancy K. Schlossberg. Chuyển thể từ Tư vấn cho người trưởng thành trong quá trình chuyển đổi: Liên kết lý thuyết của Schlossberg với thực hành trong thế giới đa dạng của M. L. Anderson, J. Goodman và N. K. Schlossberg, 2012, trang 62. Bản quyền năm 2012 thuộc về Springer Publishing.

Bằng cách phân tích Tình huống, chúng ta có được cái nhìn rõ ràng về những cơ hội và thách thức, mức độ ảnh hưởng, khả năng chủ động ứng phó với sự chuyển đổi . Khám phá sâu vào Bản thân cho phép chúng ta hiểu rõ điểm mạnh, giá trị và nguyện vọng của mình. Xây dựng mạng lưới Hỗ trợ vững chắc cung cấp sự hướng dẫn và động viên quý giá. Cuối cùng, phát triển Chiến lược hiệu quả, chẳng hạn như học hỏi các kỹ năng mới và tìm kiếm những trải nghiệm thực tế có liên quan, sẽ mở đường để đạt được lộ trình sự nghiệp mong muốn. 

Hãy cùng Sông An thử phân tích 4 yếu tố này ở các tình huống chuyển đổi khác nhau, lần lượt lấy ví dụ một học sinh chuẩn bị vào Đại học, một sinh viên sắp ra trường và một người đi làm nghỉ việc sau thời gian dài làm việc ở một công ty để hiểu hơn ứng dụng của lý thuyết này vào hành trình phát triển nghề nghiệp của bạn.

1. Tình huống

Ví dụ sự chuyển đổi của một học sinh chuẩn bị vào Đại học.

Giai đoạn chuyển đổi lên Đại học là một hành trình đầy thử thách, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, mang đến sự thay đổi to lớn trong cuộc sống của mỗi học sinh. Từ môi trường học tập cấp 3 với sự kiểm soát chặt chẽ, học sinh giờ đây được tự do hơn trong việc học tập, sinh hoạt và đưa ra quyết định cá nhân. Học sinh có thể tự chủ trong việc lựa chọn ngành học, phương pháp học tập, tham gia các hoạt động ngoại khóa và xây dựng mối quan hệ mới. Học sinh đã có những lần chuyển đổi tương tự trước đó như chuyển cấp từ tiểu học lên trung học nên phần nào dự đoán được những thay đổi có thể có và có những kinh nghiệm ứng phó nhất định, tuy nhiên lần chuyển đổi mang tính bước ngoặt này có thể có nhiều thách thức hơn do áp lực học tập, thích nghi môi trường mới xa nhà, bạn bè, thay đổi môi trường học tập và sinh hoạt, vấn đề tâm lý như lo lắng, stress, sự tự tin, khó khăn trong việc quản lý tài chính; cần thêm kỹ năng như giao tiếp, thuyết trình, làm việc nhóm. 

Hiểu về tình huống để xác lập tâm thế chủ động ứng phó với thay đổi, bằng cách phân tích mức độ thay đổi của tình huống so với trạng thái trước đây, mức độ kiểm soát của cá nhân lên tình huống chuyển đổi, mức độ mơ hồ hay rõ ràng của thông tin về tình huống chuyển đổi.

2. Bản thân

Ví dụ sự chuyển đổi của một sinh viên sắp ra trường.

Mô hình 4S của Schlossberg nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố hiểu về Bản thân trong quá trình chuyển đổi. Khi áp dụng vào trường hợp sinh viên sắp ra trường, yếu tố hiểu bản thân đóng vai trò cực kỳ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến cách họ đối diện với những thử thách và cơ hội mới trong cuộc sống. Tìm hiểu về thái độ sống, mức độ kiên trì, niềm tin vào bản thân, nhận thức về bản thân và sức khỏe giúp dự đoán được khả năng thích nghi, kỹ năng đối phó của sinh viên trước sự chuyển đổi. Một người lạc quan thường có xu hướng tìm kiếm giải pháp và cơ hội, trong khi người bi quan dễ dàng bỏ cuộc. Một người kiên trì sẽ có thể vượt qua những trở ngại trong công việc và cuộc sống. Việc một người tin vào số phận đã được sắp đặt hay tin vào khả năng làm chủ cuộc đời của mình sẽ ảnh hưởng đến động lực và sự chủ động của họ. Và trên hết sức khỏe thể chất và tinh thần tốt là nền tảng để một người có thể làm việc hiệu quả và đối mặt với áp lực trong sự chuyển đổi.

Bạn có thể tham khảo trắc nghiệm Holland, trắc nghiệm Indigo và Thang đo bền chí để có cái nhìn toàn diện về bản thân dưới góc nhìn hướng nghiệp. 

3. Hỗ trợ

Ví dụ sự chuyển đổi của người đi làm mất việc sau một thời gian dài làm ở một công ty.

Khi một người đi làm lâu năm bất ngờ mất việc, họ sẽ trải qua một giai đoạn chuyển đổi lớn. Trong mô hình 4S của Schlossberg, yếu tố mạng lưới hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cá nhân vượt qua giai đoạn khó khăn này. Nó bao gồm mạng lưới các mối quan hệ, tình hình tài chính và các nguồn lực khác mà cá nhân có thể dựa vào. 

Ở mạng lưới mối quan hệ, sự đồng hành, chia sẻ, động viên từ gia đình sẽ giúp cá nhân cảm thấy được an ủi và có thêm động lực để vượt qua giai đoạn khó khăn. Mối quan hệ bạn bè thân thiết cung cấp một không gian để chia sẻ cảm xúc, nhận được lời khuyên và động viên. Tham gia vào các nhóm, câu lạc bộ hoặc cộng đồng có cùng sở thích sẽ giúp mở rộng mạng lưới xã hội và tạo ra những mối quan hệ mới.

Khi mất việc, áp lực về tài chính là một trong những nỗi lo lớn nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý, khả năng tìm kiếm việc làm mới và tốc độ phục hồi của cá nhân. Việc có một nguồn tài chính ổn định sẽ giúp cá nhân giảm bớt căng thẳng và tập trung vào việc tìm kiếm công việc mới. Quỹ tiết kiệm, bảo hiểm thất nghiệp, sự giúp đỡ về tài chính từ người thân giúp cá nhân duy trì cuộc sống trong một khoảng thời gian nhất định, song song đó họ có thể dành thời gian và tâm trí để tìm kiếm một công việc phù hợp, thay vì phải vội vàng chấp nhận bất kỳ công việc nào chỉ để có thu nhập. Bằng cách lên kế hoạch tài chính hợp lý như lập kế hoạch ngân sách, ưu tiên các khoản chi tiêu, tìm kiếm các nguồn thu nhập bổ sung, tận dụng các nguồn hỗ trợ và duy trì tinh thần lạc quan, người mất việc có thể nhanh chóng ổn định cuộc sống và tìm kiếm được công việc mới.

4. Chiến lược

Sau khi đã phân tích kỹ lưỡng các yếu tố Tình huống, Bản thân và mạng lưới Hỗ trợ, việc xây dựng một chiến lược cụ thể là vô cùng quan trọng. Chiến lược này sẽ là kim chỉ nam, giúp cá nhân định hình hành động rõ ràng, vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội trong quá trình chuyển đổi. Tùy thuộc vào từng vấn đề cụ thể, chiến lược cần được thiết kế với các bước hành động chi tiết, có thời gian biểu rõ ràng và khả năng điều chỉnh linh hoạt.

Đối với những cá nhân đang cảm thấy bi quan hoặc mất niềm tin, việc thay đổi góc nhìn sẽ là một bước đệm quan trọng. Thay vì tập trung vào những tiêu cực, hãy hướng đến những cơ hội mới và tiềm năng phát triển bản thân. Bên cạnh đó, quản lý cảm xúc hiệu quả cũng là yếu tố then chốt.

Ở các ví dụ lần lượt được phân tích ở trên, chiến lược cho mỗi trường hợp sẽ có những đặc thù riêng. Ví dụ, học sinh sắp vào đại học cần tập trung vào lập kế hoạch học tập, nghiên cứu ngành nghề và quyết định chọn trường. Sinh viên sắp ra trường lại cần lên các bước tìm kiếm việc làm, nâng cao kỹ năng mềm và xây dựng thương hiệu cá nhân. Còn đối với người đi làm lâu năm bị mất việc, tái thiết lại sự tự tin, cập nhật kiến thức, học thêm kỹ năng mới và mở rộng mạng lưới quan hệ là những ưu tiên hàng đầu.

Lựa chọn bình an

Đứng trước mọi chuyển đổi, cho dù loại chuyển đổi được dự báo trước hay là loại chuyển đổi bất ngờ, ắt hẳn ai trong chúng ta đều cảm thấy ít nhiều bối rối. Sông An mong rằng mô hình 4S giúp bạn bình tâm trước các ngã rẽ, sáng suốt trong các phân tích và bình an với các quyết định. Và nhất là, trong thế giới với những đổi thay nhanh chóng, hãy giữ tâm thế cởi mở với các thay đổi, cái nhìn lạc quan trước tình huống, kiên trì với các giải pháp, tò mò khám phá các giới hạn, và tin rằng thích ứng với thay đổi là một trong những kỹ năng thiết yếu của thời đại.   

Tài liệu tham khảo:

Derrick. Becoming the boss: using Schlossberg’s Transition Theory to explore new supervisors’ transition to supervisory roles at a federal government agency. https://www.semanticscholar.org/paper/Becoming-the-boss%3A-using-Schlossberg’s-Transition-a-Derrick/94758d297dd221ec45cac59b8d74af979daa8feb

University of North Texas Health Science Center. Schlossberg’s Transition Theory. https://www.unthsc.edu/students/wp-content/uploads/sites/26/Schlossberg.pdf.

Transitioning well. Transition guide. https://www.transitioningwell.com.au/wp-content/uploads/2024/01/TW-Transition-Guide-Information.pdf

Đừng để công việc chỉ là những ngày “chấm công”

Nên nghĩ gì khi có ý định chuyển việc?

Khi nghề nghiệp xác quyết bỗng không còn ý nghĩa

Late bloomers: Thành công muộn không phải là dấu chấm hết

Liều thuốc cho tình trạng kiệt sức: “Mindful Self-Compassion”

Những thời điểm trong sự nghiệp bạn cần chủ động tìm kiếm sự trợ giúp

Phỏng vấn thành công: 9 câu hỏi khai thác tối đa thông tin từ nhà tuyển dụng

Đi làm – không chỉ là câu chuyện thu nhập

Trì hoãn trong công việc – một cách nhìn nhận mới