Giáo dục hướng nghiệp là gì?

Giới thiệu

Các chuyên viên hướng nghiệp khi đăng ký khóa đào tạo Chuyên viên Hướng nghiệp Cơ bản của chúng tôi thường hay thắc mắc về cụm từ chuyên môn “Giáo dục Hướng nghiệp.”  Họ hỏi, “Giáo dục Hướng nghiệp là gì? Có cần phải học không? Vì sao lại cần phải học?”. Do đó, trong bài viết này, tôi xin chia sẻ chi tiết và cụ thể định nghĩa của Giáo dục Hướng nghiệp, vì sao Chuyên viên Hướng nghiệp cần phải biết về nó và làm sao để tăng kiến thức và kỹ năng trong lĩnh vực này. 

Định nghĩa

Trong cuốn sách “Dẫn nhập về Giáo Dục Hướng Nghiệp và Phát Triển Nghề Nghiệp”, tác giả Col McCowan đã ghi rất rõ vai trò và tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp. Ở đây, tôi tóm tắt lại như sau: 

• Giáo dục hướng nghiệp là chương trình giáo dục diện rộng để giúp các em học sinh tiếp cận kiến thức hướng nghiệp từ sớm
• Giáo dục hướng nghiệp có thể là chương trình được lồng ghép trong chương trình giáo dục sẵn có, hoặc có thể là chương trình giáo dục ngoại khóa
• Người làm giáo dục hướng nghiệp cần những kỹ năng khác với người làm tư vấn hướng nghiệp cá nhân, dù họ cùng chung mục tiêu là giúp cho học sinh hiểu mình, hiểu nghề, lên kế hoạch nghề nghiệp và thực hiện kế hoạch ấy hiệu quả

Để hiểu hơn về vai trò của Giáo dục hướng nghiệp, tôi mời mọi người xem Mô hình cung cấp dịch vụ hướng nghiệp dưới đây:

Mô hình cung cấp dịch vụ hướng nghiệp. Bản quyền bản dịch và điều chỉnh thuộc về Hướng nghiệp Sông An, của tác giả McCowan, 2012. Truy xuất từ huongnghiepsongan.com. Bản quyền dựa trên thỏa thuận của Hướng nghiệp Sông An và các bên liên quan.

Theo mô hình này, Giáo dục Hướng nghiệp nằm ở phần Chương trình, nơi mà nhà trường và các đơn vị cung cấp dịch vụ hướng nghiệp sẽ giúp cho học sinh tiếp cận kiến thức và xây dựng kỹ năng phát triển nghề nghiệp qua các lớp nhỏ, các sự kiện hướng nghiệp toàn khối, toàn trường như Hội chợ Nghề nghiệp, Ngày hội Tuyển sinh, Ngày hội Du học, v.v. 

Giáo dục Hướng nghiệp giúp nhà trường đưa kiến thức hướng nghiệp đến số đông các em trong thời gian ngắn, tạo hiệu quả trong giáo dục phát triển nghề nghiệp. Hãy tưởng tượng thay vì tư vấn cá nhân cho 100 em cùng một đề tài về hiểu mình qua mật mã Holland, nhà trường có thể mời Chuyên viên Hướng nghiệp về làm một lớp dài hai tiếng đồng hồ cho 100 em học sinh về đề tài này.

Lý do

Để một Chuyên viên Hướng nghiệp có thể sống được bằng nghề hướng nghiệp, họ không chỉ cần nhóm kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cá nhân mà còn phải có cả nhóm kỹ năng giáo dục hướng nghiệp. 

Lý do chính là vì ngân sách giới hạn, phần lớn các cơ sở giáo dục muốn dạy cho các em học sinh về hướng nghiệp ‘nhanh’ và ‘nhiều.’ Họ không có ngân sách để trả cho rất nhiều ca tư vấn hướng nghiệp 1-1. Họ cũng muốn có kết quả để cho Ban Quản trị xem, cho Hội Cha mẹ Học sinh xem hay để truyền thông khi tuyển sinh, v.v. 

Khung năng lực dành cho Chuyên viên Hướng nghiệp của Nam Phi là nơi có nền giáo dục hướng nghiệp gần với nước Việt Nam mình nhất. Trong đó ghi rõ một trong những năng lực lõi và năng lực chuyên biệt cần có là:

• Deliver an effective career development service (Client Service Delivery/Event/Project/Program Delivery)
• Career Development Education (Event/Project/Program Delivery)

Tôi tạm dịch thành tiếng Việt như sau:

• Cung cấp một dịch vụ phát triển nghề nghiệp hiệu quả (Cung cấp dịch vụ khách hàng / Sự kiện / Dự án / Dạy Chương trình)
• Giáo dục Phát triển nghề nghiệp (Sự kiện / Dự án / Dạy Chương trình)

Sông An đang tài trợ APCDA Việt Nam (tức Đại diện Hội Chuyên nghiệp Phát triển Nghề Nghiệp Khu vực Châu Á Thái Bình Dương tại Việt Nam) cho dự án xây dựng Khung năng lực hành nghề Phát triển nghề nghiệp tại Việt Nam dựa trên các khung năng lực quốc tế. Hy vọng chúng tôi sẽ ra mắt kết quả đầu tiên của dự án này vào cuối năm 2020. 

Nói tóm lại, để hành nghề trong lĩnh vưc phát triển nghề nghiệp, một Chuyên viên Hướng nghiệp cần phải có kiến thức và kỹ năng để thực hiện công tác Giáo dục Hướng nghiệp hiệu quả. 

Trải nghiệm cá nhân 

Tôi được đào tạo để trở thành một chuyên viên hướng nghiệp trong một chương trình Thạc Sỹ Tham Vấn Tâm Lý tại Mỹ. Do đó, kỹ năng mũi nhọn của tôi là tham vấn hướng nghiệp cá nhân. Dù được học về giáo dục hướng nghiệp, nhưng đó không là điểm mạnh của tôi. May mắn thay, khi bước chân vào nghề, tôi được học thêm và rèn luyện trong một môi trường giáo dục Úc – là nơi nổi tiếng vì những chương trình giáo dục hướng nghiệp cho số đông rất hiệu quả.

Ngày gặp người thầy ở Úc (2011), cũng là tác giả của cuốn sách tôi giới thiệu ở phần trên, ông đã hỏi tôi hai câu hỏi, 

1. Nếu làm hết sức, một năm con giúp được bao nhiêu sinh viên trong trường?
2. Vậy còn những người còn lại cũng cần con giúp đỡ thì sao, con làm gì cho họ?

Từ đó, tôi đã bị thuyết phục và đổi cách tư duy sao cho có thể giúp được tất cả những ai cần giúp một cách hiệu quả nhất. Có nghĩa là phần lớn sẽ được hiểu về hướng nghiệp qua kênh tài nguyên và các chương trình giáo dục hướng nghiệp. Sau khi đã qua các bước này, nếu một cá nhân vẫn cần tư vấn cá nhân, tôi sẽ ngồi xuống với họ. Lúc ấy, cuộc tư vấn ấy sẽ rất hiệu quả. 

Học & Hành

Với những ai đang làm trong ngành giáo dục, trong vai trò sư phạm, thì học thêm về mảng Giáo dục Hướng nghiệp sẽ dễ dàng hơn cho các bạn nào từ những lĩnh vực khác bước sang (tư vấn, khai vấn, nhân sự, v.v.)

Tôi khuyến khích các bạn các bước sau:

1. Mở lòng và chấp nhận vai trò quan trọng của Giáo dục Hướng nghiệp nếu bạn nghiêm túc theo nghề này
2. Học hết những gì có thể học trong khóa Chuyên viên Hướng nghiệp Cơ bản
3. Học thêm từ bạn bè trong khóa, đặc biệt những ai đang là giáo viên
4. Học thêm các lớp bên ngoài, đặc biệt những lớp dạy các kiến thức về Thang Bloom và cách xây dựng giáo án
5. Thực hành càng sớm và càng nhiều càng tốt. Và hãy thực hành với người khác – đừng làm một mình. Khi thực hành cùng người khác, bạn sẽ học từ họ, họ sẽ học từ bạn, chúng ta sẽ trao đổi và cùng lớn với nhau trong hành trình này
6. Cuối cùng, hãy tham gia giám sát nhóm để có cơ hội nhìn lại, suy ngẫm, giúp nhau bổ túc lỗ hổng kiến thức hay điểm yếu của kỹ năng

Kết luận

Tôi hy vọng bài viết này đã giúp được các bạn hiểu rõ hơn về định nghĩa, lý do, và phương pháp để tăng thêm kiến thức và kỹ năng về Giáo dục hướng nghiệp trong lĩnh vực giáo dục và tư vấn phát triển nghề nghiệp. Chúc các bạn vui trong hành trình mới này.

Phoenix Ho

Tài liệu tham khảo
1. McCowan, C., McKenzie, M. & Shah, M. (2019). Dẫn nhập về Giáo Dục Hướng Nghiệp và Phát Triển Nghề Nghiệp (Bảo Khanh, Lê Khương, & Phương Uyên, Dịch giả). NXB Saigon Books. (Bản chính xuất bản năm 2017 tại Úc).

2. Thăm trang vào 15 tháng 5, 2020, https://www.careerhelp.org.za/download_files/Competency-Framework-for-CDS-Practitioners.pdf