Hỗ trợ thân chủ có hội chứng kẻ mạo danh

Tác giả: Jessamyn Perlus

 “Cảm giác như có ai đó bất chợt xuất hiện và nói rằng tôi đang bị chơi khăm, rằng tôi thực sự không thuộc về nơi này. Tôi cảm thấy mọi người xung quanh đều sẵn sàng và thành công hơn tôi rất nhiều”- Một nữ sinh bậc học Thạc sĩ cho biết (Perlus, 2018).

Bạn đã bao giờ được công nhận và cảm thấy đầy tự hào cũng như đạt được cảm giác thành tựu chưa? Đối với một số cá nhân, cảm giác này nhanh chóng mất đi và thay thế bằng một dự cảm không lành lớn hơn: “Đây có phải là một sai lầm không? Có lẽ không ai khác ứng tuyển? Tôi chỉ trúng tuyển vì…”. Kết quả là họ không tận hưởng được cảm giác thành công; thay vào đó, họ chỉ chú ý vào việc mình có thể “bị phát hiện” là kẻ mạo danh, điều đó khiến họ cảm thấy lo lắng hoặc cản trở sự phát triển của họ trong tương lai. Hiện tượng này được gọi là hiện tượng kẻ mạo danh (Imposter Phenomenon – IP), được Pauline Clance và Suzanne Imes nhận ra và gọi tên vào năm 1978 (Clance 1985; Clance & Imes, 1978). Với hiện tượng kẻ mạo danh, mặc dù đã đạt được nhiều thành tích nhưng một cá nhân vẫn có cảm giác là mình chưa đủ giỏi, thường cho rằng thành công là do may mắn hoặc do sự sơ suất của một ai đó. Luận án của hai tác giả này đã tìm hiểu về hiện tượng kẻ mạo danh của hàng trăm nữ sinh bậc sau đại học ở nhiều ngành khác nhau, và câu chuyện của họ đã cung cấp lời khuyên cho những chuyên viên hướng nghiệp như sau. 

Nhận diện hiện tượng kẻ mạo danh ở thân chủ

Các chuyên viên hướng nghiệp có thể lắng nghe một cách tinh tế những dấu hiệu của hiện tượng kẻ mạo danh. Những suy nghĩ và cảm xúc thông thường bao gồm: 

• Sợ thất bại hoặc sợ mắc lỗi
• Quy cho thành công là do may mắn, hoặc nhầm lẫn thay vì nỗ lực của thân chủ
• Sợ đạt được thành công vì nó có thể không lặp lại nữa
• Cô lập bản thân vì thân chủ tin rằng không ai khác cảm thấy như vậy và nói về nó
• Xác nhận nỗi sợ hãi của họ
• Chần chừ, trì hoãn, và/hoặc
• Có những tiêu chuẩn cực kỳ cao, có thể không hợp lý cho công việc của chính họ.

Ngoài những dấu hiệu này, các chuyên viên hướng nghiệp có thể thấy là những người này đang cố gắng tránh là “tâm điểm của sự chú ý”, ví dụ như không ứng tuyển vào các vị trí và cơ hội thăng tiến mà họ quan tâm. Trong nghiên cứu của tác giả, những người phụ nữ được khảo sát đã liệt kê hàng tá học bổng, công việc và cơ hội mà họ cố tình không ứng tuyển, hoặc các vị trí lãnh đạo mà họ tránh né và đưa ra những lý do như: “Tôi không đủ thông minh”, “Tôi không xứng đáng”, và “Tôi không muốn lãng phí thời gian [của nhà tuyển dụng]”. Một thân chủ có định hướng học thuật có thể tìm kiếm sự trợ giúp để đăng ký chương trình thạc sĩ hoặc chứng chỉ sau đại học trong lĩnh vực của họ vì họ cho rằng mình không “đủ giỏi” để đăng ký trực tiếp vào chương trình tiến sĩ. Có lẽ họ đang ứng tuyển cho các công việc mà họ đang vượt quá yêu cầu hoặc họ không thương lượng mức lương. Một dấu hiệu khác của hiện tượng IP có thể là một người có CV dày đặc nhưng không có khả năng trình bày rõ ràng thành tích và kỹ năng của họ trong thư bày tỏ nguyện vọng hoặc buổi phỏng vấn, bởi vì họ đang gặp khó khăn trong việc thừa nhận thành công và tiềm năng của mình.

Một số nhân dạng có thể khiến thân chủ dễ bị tổn thương trước cảm giác kẻ mạo danh. Ví dụ: người thuộc nhóm thiểu số về giới tính hoặc chủng tộc trong lĩnh vực họ chọn, sinh viên quốc tế, sinh viên đại học hoặc sinh viên tốt nghiệp thuộc thế hệ đầu tiên trong gia đình, hay người khuyết tật có thể góp phần gây ra hiện tượng kẻ mạo danh và làm giảm cảm giác thuộc về trong một ngành học hoặc chương trình giáo dục. 

Có hai yếu tố rủi ro nữa có thể khiến tăng cường hiện tượng kẻ mạo danh. Đầu tiên là thiếu sự hỗ trợ từ những người hướng dẫn, các đồng nghiệp, bạn bè hoặc thành viên gia đình. Các phụ nữ trong nghiên cứu của tác giả mô tả rằng các giáo sư khó tiếp cận và các đồng nghiệp nam cạnh tranh ảnh hưởng đến việc sẵn sàng hỏi của họ. Thứ hai, những giai đoạn chuyển tiếp như bắt đầu học đại học hoặc chuẩn bị bước vào thế giới việc làm có thể làm trầm trọng thêm những suy nghĩ liên quan đến hiện tượng kẻ mạo danh. Nhiều người tham gia nghiên cứu mô tả cảm giác chung khi bị vây quanh bởi những bạn bè có thành tích cao và lần đầu tiên không thể theo kịp, họ cảm thấy bị đe dọa đến danh hiệu “học sinh giỏi” do họ vất vả đạt được và đã được bền vững trong một thời gian dài. 

Giúp đỡ thân chủ đang trải qua hiện tượng kẻ mạo danh 

Có nhiều cách để hỗ trợ những người gặp phải hiện tượng kẻ mạo danh:

1. Bình thường hóa trải nghiệm và suy nghĩ, cảm xúc của họ có thể tạo ra sự khác biệt mạnh mẽ. Hiện tượng kẻ mạo danh có xu hướng trở thành cảm giác phổ biến với cả những người xuất sắc nhất. Một đối tượng tham gia khuyên rằng: “Hãy nhận ra rằng bạn không phải là người duy nhất cảm thấy như vậy. Sông có khúc người có lúc, và mọi người đều cảm thấy mình như kẻ mạo danh ở thời điểm này hay thời điểm khác”. Đặt tên cho hiện tượng kẻ mạo danh và giải nghĩa cảm giác đó được mô tả là có tác dụng giải phóng cảm xúc.
2. Giúp thân chủ nhận ra nhu cầu sửa đổi niềm tin và hành vi không thích hợp. Ví dụ: đối mặt với các thử thách với tư duy học hỏi từ sai lầm có thể giúp thân chủ dễ dàng vượt qua những trở ngại hơn và không bị mắc kẹt trong thất bại. Tương tự như vậy, hãy cung cấp các bài tập và hiểu biết cụ thể để xây dựng sự tự tin và niềm tin vào năng lực bản thân, nhưng phải thực tế rằng những kỹ năng này sẽ không đạt được ngay qua một đêm. Một hoạt động hữu ích là theo dõi thành tích trong sơ yếu lý lịch/CV hoặc lên danh sách, sau đó thực hành ghi nhận chúng trong một buổi phỏng vấn mô phỏng hoặc bối cảnh đối thoại khác. Việc chấp nhận một lời khen có thể lúng túng hoặc không thoải mái, vì vậy chuyên viên hướng nghiệp có thể khích lệ thân chủ không nên xem nhẹ và loại bỏ ngay lập tức phản hồi tích cực.
3. Giới thiệu thân chủ tới những nơi cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần, ví dụ như trung tâm tư vấn của trường đại học, phù hợp để giúp thân chủ cải thiện các thói quen lâu dài, như giảm thiểu sự so sánh và liên tục tự chăm sóc bản thân. Các nhà trị liệu cũng có thể tập trung vào sự lo lắng, trầm cảm và lòng tự trọng, những tình trạng cùng tồn tại với cảm xúc kẻ mạo danh ở một số cá nhân.
4. Trò chuyện về hiện tượng kẻ mạo danh có thể giúp giảm thiểu ảnh hưởng của nó. Hiện tượng kẻ mạo danh khiến họ có thể bị cô lập, và mọi người có thể thu mình lại hoặc che giấu nỗi sợ hãi của mình. Tuy nhiên, việc chia sẻ những cảm xúc này với một người đáng tin cậy, chẳng hạn như chuyên viên tham vấn, người hướng dẫn, đồng nghiệp, bạn bè hoặc các thành viên gia đình có thể giúp giải tỏa. Thông thường, việc biết rằng người khác cũng nghi ngờ bản thân có thể giảm thiểu sự căng thẳng mà hiện tượng kẻ mạo danh gây ra.

Điều quan trọng là thân chủ có thể không tin bạn trong khi bạn đang cố gắng giúp họ vượt qua cảm giác kẻ mạo danh. Các cá nhân có thể gật gù, nhẹ nhõm khi cuối cùng cũng nghe được tên gọi cho trải nghiệm của mình, nhưng vẫn thầm lo lắng rằng họ là trường hợp ngoại lệ duy nhất và thực sự là một sự gian dối. Đó là lý do vì sao những cuộc trò chuyện liên tục với nhiều người, như đồng nghiệp, tư vấn viên, nhà tham vấn, kết hợp với việc thực hành có chủ đích để ghi nhận thành tích lại rất quan trọng. 

Hầu hết mọi người đều cảm thấy lo lắng khi làm điều gì đó lần đầu tiên, đặc biệt là ở nơi làm việc hoặc trường học. Tuy nhiên, sự nghi ngờ và lo lắng về bản thân có thể gây trở ngại nghiêm trọng cho mục tiêu nghề nghiệp. Với tư cách là những chuyên viên phát triển nghề nghiệp, chúng ta có thể giúp thân chủ nhận ra, tự vấn lại những niềm tin không hữu ích và khơi dậy hy vọng trong họ.

Tài liệu tham khảo

Clance, P. R. (1985). The impostor phenomenon: Overcoming the fear that haunts your success. Atlanta, GA: Peachtree.

Clance, P. R., & Imes, S. A. (1978). The imposter phenomenon in high achieving women: Dynamics and therapeutic intervention. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 15(3), 241-247. doi:10.1037/h0086006

Perlus, J. G. (in press). Helping Clients with Impostor Phenomenon Manage Work-Life Balance. Career Developments, 35(1). .

Perlus, J. G. (2018, June). “I’m on thin ice and at any moment everything is going to collapse”: Impostor phenomenon and career development. Roundtable Presentation at the National Career Development Association’s Annual Global Career Development Conference, Phoenix, AZ.

Perlus, J. G. (2018, June). On very thin ice. Impostor phenomenon and careers of women graduate students. Unpublished doctoral dissertation.

Young, V. (2011). The secret thoughts of successful women: Why capable people suffer from the impostor syndrome and how to thrive in spite of it. New York: Crown Pub.

— Thông tin tác giả

Jessamyn Perlus là nghiên cứu sinh tại Đại học Illinois tại Urbana-Champaign. Luận án của cô tìm hiểu về hiện tượng kẻ mạo danh cũng như những hậu quả về giáo dục và nghề nghiệp ở những nữ sinh bậc sau đại học. Cô hiện đang là thực tập sinh nghiên cứu tại Trung tâm Tham vấn Đại học Bang Grand Valley. Để liên hệ với Jessamyn, xin vui lòng liên hệ qua địa chỉ email: perlus2@illinois.edu.

Người dịch: My Vu

Biên tập: Trâm Nguyễn

Nguồn bài viết: https://www.ncda.org/aws/NCDA/pt/sd/news_article/197507/_PARENT/CC_layout_details/false

Photo by Ante Hamersmit on Unsplash