Tác giả: Janine Rowe
Chúng ta hãy cùng thử tưởng tượng về một khách hàng tên Tim, đang tìm đến chuyên viên hướng nghiệp trong Chương trình Hỗ trợ Nhân viên (EAP) do công ty tài trợ, nhằm trao đổi về những hướng đi nghề nghiệp mới. Tim hiện làm công việc phân tích dữ liệu tại nhà và đang cảm thấy ngày càng bị cô lập. Anh thường xuyên bị cuốn vào các chi tiết công việc đến mức kiệt sức và trễ hạn. Anh dường như không còn kiên nhẫn với những cuộc trò chuyện xã giao. Gần đây, anh đã nhận được phản hồi từ quản lý rằng anh cần có tinh thần hợp tác hơn với đội nhóm.
Khi Tim tình cờ xem một video trên TikTok có tiêu đề: “4 điều bạn thường làm cho thấy bạn có dấu hiệu thuộc phổ tự kỷ”, anh nghĩ: “Đó đúng là mình.” Anh kể với chuyên viên hướng nghiệp rằng những mô tả trong video về các hành vi đặc trưng của rối loạn này dường như phản ánh đúng những gì anh đã từng cảm nhận ở bản thân. Anh chia sẻ: “Tôi đam mê toán học và các con số logic từ nhỏ tới giờ. Tôi thực sự nghĩ rằng mình thuộc phổ tự kỷ. Vậy tôi có nên điều chỉnh mục tiêu nghề nghiệp để hướng đến một công việc ít liên quan tới con người không?”
Một chuyên viên hướng nghiệp có thể tích hợp hiệu quả những thông tin tự chẩn đoán mà thân chủ mang đến trong các buổi tư vấn như thế nào? Trước tiên, chuyên viên cần nhận thức rõ rằng việc thân chủ sử dụng mạng xã hội như một công cụ để tự chẩn đoán đang ngày càng phổ biến.
Vai trò của mạng xã hội trong việc tự chẩn đoán
TikTok và Instagram hiện có hơn ba tỷ người dùng trên toàn cầu, trong đó nhóm tuổi từ 10 đến 19 chiếm tỷ lệ lớn (DataReportal, 2024). Kể từ năm 2021, xu hướng tự chẩn đoán về các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần và sự đa dạng thần kinh ở thanh thiếu niên và người trẻ trở nên rõ nét hơn, chủ yếu chịu ảnh hưởng từ các nội dung lan truyền trên TikTok và Instagram (Bobby & Sandhu, 2023).
Tự chẩn đoán là quá trình một người nhận diện rằng mình có vấn đề về sức khỏe thể chất hoặc tâm thần dựa trên trải nghiệm cá nhân, danh sách hành vi hay triệu chứng, mà không thông qua đánh giá chuyên môn từ chuyên gia trị liệu hay bác sĩ (Yeung et al., 2022). Việc tự chẩn đoán có vẻ như rất hữu ích vì nhiều lý do (như bất kỳ ai từng tự tra cứu triệu chứng trên WebMD đều có thể xác nhận), cụ thể là:
- Cảm giác được kết nối với các cộng đồng trực tuyến, nơi những câu chuyện chia sẻ cá nhân mang tính xác thực và cảm giác được thấu hiểu
- Rào cản về tài chính và các điều kiện thực tế trong việc tiếp cận hỗ trợ chuyên môn, như khó tìm bác sĩ chuyên khoa, rào cản về khoảng cách địa lý, hoặc không có bảo hiểm y tế
- Trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ khi tìm kiếm sự giúp đỡ, chẳng hạn bị xem nhẹ vấn đề hoặc đối mặt với định kiến
- Mong muốn hiểu bản thân sâu sắc hơn, và có thể nhìn lại những khó khăn trong hiện tại hoặc quá khứ dưới một góc nhìn mới (Bobby & Sandhu, 2023)
Các xu hướng liên quan đến sự đa dạng thần kinh gần đây đang tạo ra bước chuyển cho mô hình chẩn đoán y học truyền thống: thay vì chỉ tập trung vào những giới hạn của người có đặc điểm thần kinh khác biệt, thì nên chú trọng hơn đến các thế mạnh độc đáo gắn liền với những khác biệt này của họ. Tuy nhiên, các nội dung về sức khỏe tâm thần hoặc đa dạng thần kinh trên mạng xã hội đôi khi có thể thiếu chính xác và mang tính khái quát hóa, thường dựa trên các mô tả không hẳn là biểu hiện bệnh lý — ví dụ như “sương mù não” hay thường xuyên trễ hạn được gán là đặc điểm của hội chứng Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Vậy làm thế nào để các chuyên viên có thể xử lý một cách tinh tế những chia sẻ tự chẩn đoán của thân chủ, đồng thời vẫn tuân thủ các nguyên tắc đạo đức và pháp lý?
Vai trò của chuyên viên hướng nghiệp
Chuyên viên hướng nghiệp cần hành nghề trong phạm vi chuyên môn của mình. Nếu không có đào tạo chính quy về sức khỏe tâm thần và không sở hữu giấy phép hành nghề hợp pháp, họ không nên cố gắng chẩn đoán hoặc bác bỏ việc tự chẩn đoán của thân chủ. Thay vào đó, cách tiếp cận phù hợp là phản hồi với sự tò mò, không phán xét, thể hiện sự thấu hiểu và đồng hành. Cần nhớ rằng, thân chủ thường chia sẻ những thông tin này vì họ cảm thấy việc tự chẩn đoán trên mạng phản ánh điều gì đó quan trọng trong trải nghiệm cá nhân của họ.
Đối với một số thân chủ, việc tự chẩn đoán là bước khởi đầu để họ thu thập bằng chứng và ngôn ngữ phù hợp khi trình bày với chuyên gia y tế, từ đó giúp quá trình chẩn đoán chính thức diễn ra hiệu quả và có trọng tâm hơn. Chuyên viên hướng nghiệp cần giữ vững ranh giới nghề nghiệp, đồng thời dựa vào chuyên môn được đào tạo và nguyên tắc đạo đức để xác định thời điểm cần giới thiệu thân chủ đến các chuyên gia khác phù hợp, để được chẩn đoán chính thức hay để hỗ trợ điều trị chuyên sâu hơn. Nếu thân chủ đang gặp khó khăn trong việc kiểm soát các triệu chứng hoặc có nhu cầu được hỗ trợ tại nơi làm việc, chuyên viên nên kết nối họ với những nguồn lực phù hợp. Tham khảo thêm về các nguồn lực hỗ trợ ở bài viết Working with Neurodivergent Clients, Part 2: Navigating Conversations Around Disclosure and Accommodations (Cross, 2024).
Chuyên viên hướng nghiệp có thể đồng hành và hỗ trợ thân chủ qua nhiều hình thức tiếp cận hiệu quả và tập trung vào giải pháp:
- Sự tự thân vận động: Hỗ trợ thân chủ diễn đạt rõ ràng cách các triệu chứng hoặc đặc điểm cá nhân tác động đến mục tiêu nghề nghiệp, hiệu suất công việc hoặc các tương tác tại nơi làm việc. Việc xây dựng trước các kịch bản cho các đối thoại tương tác như vậy với nhà tuyển dụng, quản lý hay đồng nghiệp thường rất hữu ích với họ.
- Công cụ hướng nghiệp: Xác định các công cụ hướng nghiệp phù hợp với nhu cầu của người có đặc điểm thần kinh khác biệt hoặc khuyết tật. Việc này có thể bao gồm tạo ra các chiến lược hỗ trợ khả năng tập trung, kỹ năng tổ chức, cũng như tổ chức các buổi tư vấn ngắn hơn nhưng thường xuyên hơn để điều chỉnh phù hợp với mức năng lượng và khả năng tập trung của thân chủ.
-
Hợp tác: Với sự đồng thuận của thân chủ, chuyên viên có thể phối hợp cùng các thành viên trong mạng lưới hỗ trợ của họ, bao gồm người quản lý trực tiếp, bộ phận nhân sự, chuyên gia sức khỏe tâm thần, cố vấn học tập và thành viên gia đình — để xây dựng các kế hoạch hỗ trợ toàn diện.
Tổng kết: Cách chuyên viên hướng nghiệp tiếp cận trường hợp của Tim
Chuyên viên hướng nghiệp có thể phản hồi chia sẻ của Tim một cách có đạo đức nghề nghiệp, hợp tác và đặt thân chủ làm trung tâm, thông qua các chiến lược sau:
1. Thừa nhận và khám phá: Đón nhận việc Tim tự chẩn đoán bằng sự cởi mở tò mò và tôn trọng. Hỏi điều này ảnh hưởng đến mục tiêu nghề nghiệp của anh như thế nào và những khía cạnh nào trong nhận diện bản thân khiến anh cảm thấy tương đồng nhất. Dưới đây là một số câu hỏi có thể giúp mở rộng cuộc trò chuyện theo hướng xác thực và hợp tác:
- “Cảm ơn anh đã tin tưởng chia sẻ thông tin. Anh muốn tôi hiểu những điều này đang ảnh hưởng đến mục tiêu nghề nghiệp của mình như thế nào?”
- “Có vẻ như anh đã dành nhiều thời gian để suy ngẫm. Sự tự nhận thức này ảnh hưởng thế nào đến những gì anh đang tìm kiếm trong công việc?”
- “Góc nhìn của anh rất quan trọng. Anh hình dung chúng ta có thể lồng ghép những điểm mạnh này vào kế hoạch nghề nghiệp ra sao?”
- “Sự tự nhận thức đóng vai trò quan trọng trong quá trình khám phá nghề nghiệp. Các chuyên gia y tế hoặc tâm thần có thể xác định những dấu hiệu để hỗ trợ. Anh đã từng trao đổi với [bác sĩ hoặc chuyên gia trị liệu] của mình chưa?”
- “Theo anh, đâu là kiểu công việc hoặc môi trường làm việc có thể hỗ trợ tốt nhất cho thế mạnh hoặc những khó khăn hiện tại của mình?”
- “Những công cụ hay nguồn lực nào anh đã từng sử dụng để giúp bản thân vượt qua những thử thách tương tự một cách hiệu quả?”
- “Chủ đề nào anh muốn chúng ta cùng tìm hiểu thêm để hỗ trợ anh tốt hơn?”
2. Xác định điểm mạnh và nhu cầu: Cùng Tim phân tích những nhiệm vụ công việc và môi trường làm việc phù hợp với điểm mạnh của anh, đồng thời thảo luận cách ứng phó với tình trạng quá tập trung hay trở ngại trong trong giao tiếp nơi làm việc.
3. Cung cấp công cụ và nguồn lực hỗ trợ: Sử dụng các công cụ, bài đánh giá và chiến lược hướng nghiệp phù hợp với người có thần kinh đa dạng, nhằm giúp Tim khám phá các vai trò phù hợp với năng lực phân tích và tư duy logic của anh.
4. Cung cấp thông tin về các hỗ trợ nghề nghiệp tại nơi làm việc: Chia sẻ với Tim về cách nguồn lực hỗ trợ tại nơi làm việc, và hướng dẫn anh các bước tiếp cận chẩn đoán chuyên môn để nhận được hỗ trợ sâu hơn.
Trao quyền cho thân chủ qua sự đồng hành và xác nhận
Những giai đoạn chuyển đổi nghề nghiệp thường thôi thúc thân chủ nhìn lại bản thân một cách sâu sắc, kể cả việc khám phá những đặc điểm thần kinh khác biệt. Bằng cách phản hồi với sự đồng hành, xác nhận cùng các chiến lược thiết thực, chuyên viên hướng nghiệp có thể giúp những thân chủ như Tim định hình con đường sự nghiệp phù hợp với điểm mạnh, đồng thời hỗ trợ họ chủ động vượt qua các thách thức và thích nghi một cách hiệu quả và có trách nhiệm trong môi trường làm việc.
Nguồn tham khảo
References Bobby, H., & Sandhu, A. (2023, May 3). ADHD on TikTok: Raising awareness or driving inaccurate self-diagnosis? BBC.com. https://www.bbc.com/news/newsbeat-65457044
Cross, A. (2024, May). Working with neurodivergent clients, Part 2: Navigating conversations around disclosure and accommodations. Career Convergence. https://ncda.org/aws/NCDA/pt/sd/news_article/562038/_self/CC_layout_details/false
DataReportal (2024). Global social media statistics. Retrieved December 22, 2024, from https://datareportal.com/social-media-users
Yeung, A., Ng, E., & Abi-Jaoude, E. (Feb. 2022). TikTok and attention-deficit/hyperactivity disorder: A cross-sectional study of social media content quality. The Canadian Journal of Psychiatry/Revue Canadienne de Psychiatrie, 67(12). 899–906. https://doi.org/10.1177/07067437221082854
— Thông tin tác giả
Janine Rowe hiện đang là nghiên cứu sinh tiến sĩ chuyên ngành tham vấn giáo dục tại Đại học Rochester ở Rochester, New York. Cô có nhiều chứng chỉ hành nghề chuyên môn, bao gồm chuyên gia tư vấn sức khỏe tâm thần, chuyên viên tư vấn về nghiện rượu và chất gây nghiện, chuyên viên tham vấn hướng nghiệp, và được chứng nhận ở cấp quốc gia là nhà tư vấn hành nghề tư nhân tại Rochester, New York. Trước đây, Janine từng đảm nhiệm vai trò Chủ tịch và Phó Chủ tịch của Hiệp hội Phát triển Nghề nghiệp Bang New York (NYSCDA). Cô từng nhận giải thưởng “Chuyên gia hướng nghiệp trẻ triển vọng” của NYSCDA vào năm 2014 và giải “Thành tựu Xuất sắc” từ Viện Công nghệ Rochester (RIT) vào năm 2018. Janine cũng từng tham gia Học viện Đào tạo và Lãnh đạo dành cho Cố vấn của NCDA. Bạn có thể kết nối với Janine qua website: Talktojanine.com hoặc qua LinkedIn: linkedin.com/in/janinemrowe.
Người dịch: Mai Le
Biên tập: Cẩm Thanh
Nguồn bài viết: https://associationdatabase.com/aws/NCDA/pt/sd/news_article/588633/_PARENT/CC_layout_details/false
Photo by Collabstr on Unsplash
Bài viết liên quan: