Viết bởi Christopher Mesaros
Những nhà tiên tri giỏi nhất của thời đại chúng ta vẫn đang gặp khó khăn trong việc dự đoán xu hướng nghề nghiệp trong 10 năm tới từ thời điểm hiện tại, chưa kể việc đưa ra tầm nhìn cụ thể về lực lượng lao động khi tất cả Gen Z đến tuổi trưởng thành. Những tiên đoán hữu ích nhất hướng tới những người làm việc tự do (freelance) và các vị trí công việc chưa xuất hiện, nhưng cũng còn rất mơ hồ. Không có gì đáng ngạc nhiên khi các sinh viên đại học có thể cảm thấy lo lắng khi phải xác định danh tính nghề nghiệp trong suốt phần đời còn lại của mình, khi mà các bạn được cho biết rằng mình có thể sống thọ đến 120 tuổi.
Lý thuyết Hỗn loạn trong Nghề nghiệp (Bright & Prior, 2012) là một cách tiếp cận khác nhằm giúp thân chủ xây dựng danh tính của họ và vạch ra một hướng đi tiềm năng. Thay vì một mực cho rằng thế giới là tuyến tính, được định hình theo nhóm lý thuyết đặc tính cá nhân và đặc điểm nghề thời nước Mỹ sau thế chiến thứ II, lý thuyết Hỗn loạn trong Nghề nghiệp đón nhận sự không chắc chắn. Nó phù hợp hơn với thực tế mà các sinh viên ngày nay sẽ phải đối mặt khi họ bước vào giai đoạn chuyển đổi nghề nghiệp của mình. Nhưng làm thế nào để các chuyên viên hướng nghiệp tương lai có thể chuẩn bị cho thân chủ trong một thế giới như vậy? Những người ủng hộ nổi bật của lý thuyết Hỗn loạn trong Nghề nghiệp khuyến nghị các chuyên viên hướng nghiệp nên áp dụng những điều sau:
- Chuyển cụm từ tiêu cực “thiếu quyết đoán” thành “sẵn sàng tiếp thu cái mới”
- Khuyến khích sự chuẩn bị, chứ không phải là lập kế hoạch
- Nhấn mạnh sự thích ứng hơn là sự đã định (không nhấn mạnh tính hữu hạn của các lựa chọn)
- Thử “mục tiêu mở” mang tính linh hoạt và ngắn hạn
- Phát triển sự tự nhận thức của thân chủ và xây dựng các kỹ năng có thể chuyển đổi (Tức cùng một bộ kỹ năng nhưng có thể sử dụng linh hoạt trong các bối cảnh, công việc khác nhau)
Tất cả sự chỉ dẫn này nghe có vẻ tuyệt vời, nhưng chỉ có một vấn đề: Hầu hết nền văn hóa của chúng ta vẫn yêu thích câu chuyện cổ tích về con đường sự nghiệp thẳng tắp với tầm nhìn duy nhất về một hướng. Hãy nghĩ về Tiger Wood, Bill Gates, Barack Obama, và Oprah Winfrey. Mặc dù câu chuyện của họ có những thăng trầm ngã rẽ, chúng ta lấy con người của họ ngày nay và ngoại suy ngược lại để thấy một điểm chung, đó là họ chỉ gật đầu với sự không chắc chắn như một chương phụ trong cuộc đời. Thông điệp chúng ta gửi đi hàm ý sự không chắc chắn là đáng sợ hãi và cần tránh xa, thay vì đón nhận nó như một hệ quả tự nhiên của sự phức tạp trong cuộc sống.
Các chuyên viên hướng nghiệp tương lai hoàn toàn có thể thay đổi câu chuyện nghề nghiệp. Chúng ta phải nhấn mạnh rằng không có cuộc đời nào là hoàn toàn chắc chắn và không có sự nghiệp nào được đảm bảo. Trong khi Barack Obama đã đạt đến đỉnh cao của lĩnh vực chính trị trên toàn cầu và giữ vị trí đó trong 8 năm, ông vẫn còn hàng thập kỷ sự nghiệp phía trước mà không có lộ trình để đi tiếp. Amazon ban đầu là một công ty bán sách, nếu họ vẫn một lòng một dạ với con đường này thì kết quả ắt hẳn sẽ dẫn tới một thế giới rất khác so với thế giới chúng ta có bây giờ.
May mắn thay, một số trong các công cụ hiệu quả và đáng tin cậy trong ngành của chúng ta vẫn hoạt động tốt để có thể giúp quên đi câu chuyện cổ tích cũ. Những cuộc phỏng vấn thu thập thông tin và việc mở rộng mạng lưới kết nối có thể giúp xác nhận việc thân chủ không nhìn thấy rõ lộ trình từ bằng cấp đến sự nghiệp của họ. Các trò chơi quyết định có thể giúp minh họa nhu cầu về khả năng thích ứng và những điều bất ngờ mà cuộc sống ném vào đời ta để phá vỡ các kế hoạch tốt nhất của chúng ta. Việc nhấn mạnh vào các kỹ năng chuyển đổi từ công việc hoặc giáo dục trong quá khứ có thể giúp người mới bắt đầu chuyển hướng, đặc biệt là khi kết hợp với các công cụ như LinkedIn hay một nền tảng hồ sơ cá nhân trực tuyến (e-portfolio platform) thể hiện được những thành tựu của họ theo những cách có ý nghĩa hơn so với một trang sơ yếu lý lịch truyền thống.
Tuy nhiên, chúng ta cũng cần những cách tiếp cận sáng tạo hơn để chống lại xu hướng học tập từ xã hội và thiết lập kỳ vọng. Bên cạnh những câu chuyện thâm căn cố đế về những người đã biết mục tiêu của họ từ khi 5 tuổi và thành công nhờ sức mạnh của ý chí, chúng ta cũng có xu hướng thuyết phục thân chủ dựa trên sự tương ứng giữa những bằng cấp cụ thể và lĩnh vực nghề nghiệp, mặc dù chúng ta biết nhiều hơn thế. “Bạn có thể làm gì với bằng cấp X?” là một điệp khúc phổ biến trong suốt thời gian đi học, điều này luôn có nghĩa là, “Bạn thuộc nhóm nào?”
Lý thuyết Hỗn loạn trong Nghề nghiệp bác bỏ ý kiến cho rằng bằng cấp đạt được, thay vì các kỹ năng được phát triển, sẽ trở thành điều tất yếu. Điều này không có nghĩa là bằng cấp mất giá trị mà hoàn toàn ngược lại. Năng lực và các kỹ năng mềm một người đạt được trong một chương trình giáo dục khai phóng có tính ứng dụng hơn bao giờ hết. Chính xác hơn, việc học thực sự trở thành nỗ lực suốt đời và việc đi lệch khỏi con đường sự nghiệp quen thuộc ngày càng trở nên dễ chấp nhận hơn.
Điều băn khoăn ở đây là liệu chỉ cần thay đổi câu chuyện nghề nghiệp và ca ngợi những kỹ năng chuyển đổi có là đủ hay không. Xét cho cùng, câu chuyện Warren Buffet từng bị Trường Kinh doanh Harvard từ chối cũng chỉ là một niềm an ủi nhỏ dành cho thân chủ đang vật lộn với việc phải làm gì sau khi tốt nghiệp. Một kỹ thuật giúp sinh viên chuẩn bị cho nghề nghiệp đó là tạo “bản đồ lang thang” (Katharine Brooks, 2010), qua đó sinh viên có thể hình dung tất cả các sự lựa chọn tiềm năng dành cho mình, không nhất thiết phải loại bỏ bất kỳ lựa chọn nào, nhưng thể hiện sự ưu tiên. Đây là một cách để sinh viên hình dung ra những lựa chọn cuộc sống có thể có, mà không cảm thấy thất bại nếu như Kế hoạch A không diễn ra như đã định (hoặc hoàn toàn không xảy ra).
Chúng ta cũng cần giúp thân chủ từ bỏ quan niệm rằng phát triển nghề nghiệp chỉ gói gọn trong một khóa học và được hoàn thành ngay sau khi tốt nghiệp. Họ phải tập trung ưu tiên xây dựng thương hiệu cá nhân và hiểu biết về bản thân, đặt mình vào vị thế chủ động xây dựng sự phát triển của chính mình khi sự nghiệp phát triển và lực lượng lao động thay đổi.
Như Jim Bright (2013) đã nói, điều chắc chắn duy nhất trong một thế giới hỗn loạn là sự không chắc chắn. Chúng ta có nghĩa vụ phải chuẩn bị cho thân chủ (và các chuyên viên hướng nghiệp tương lai) bước vào thế giới này bằng cách trân trọng điều này trước tiên.
Tham khảo
Bright, J. (2013), Chaos theory of careers explained. YouTube. November 2013. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=BL2wTkgBEyk
Bright, J., & Pryor, R. (2012). The chaos theory of careers in career education. Journal of the National Institute for Career Education and Counseling, 28, 10-20.
Brooks, K. (2010). You majored in what? Designing your path from college to career. New York, NY: Plume.
Krumboltz, J. (2009). The happenstance learning theory. Journal of Career Assessment, 17, 143.
McKay, H., Bright, J., & Pryor, R. (2005). Finding order and direction from chaos: A comparison of chaos career counseling and trait matching counseling. Journal of Employment Counseling, 42, 98-112.
Schlesinger, J. (2016). Applying the Chaos Theory of Careers as a Framework for College Career Centers. Journal of Employment Counseling, 53, 86-96.
Stillman, D., & Stillman, J. (2017). Gen Z @ work. Harper, 65.
— Thông tin tác giả
Christopher Mesaros, GCDF, CCSP, hiện tại vừa là giảng viên chính cấp cao tại Trung tâm Washington, vừa là giảng viên triết học tại Cao đẳng Cộng đồng Bắc Virginia. Các chủ đề ông quan tâm trong lĩnh vực dịch vụ nghề nghiệp và đào tạo người trưởng thành bao gồm phát triển sự nghiệp, các thực hành có tác động lớn, học tập trải nghiệm, trò chơi hóa và trắc nghiệm. Ông cũng thích tập trung vào chủ đề lãnh đạo có đạo đức và thiết kế các mô phỏng để phản ánh những tình huống khó xử về đạo đức trong thực tế. Có thể liên lạc với ông qua địa chỉ email tại christopher.mesaros@twc.edu.
Người dịch: My Vu
Biên tập: Hồ Lan
Nguồn bài viết: https://www.ncda.org/aws/NCDA/pt/sd/news_article/234994/_PARENT/CC_layout_details/false
Photo by Sage Friedman on Unplash
Bài viết liên quan: