Nhà trị liệu nghệ thuật

1. Thông tin cơ bản

• Tuổi: 36
• Giới tính: Nữ
• Số năm kinh nghiệm ở ngành nghề này: Hơn 8 năm kinh nghiệm làm việc với các cá nhân, gia đình và nhóm trong lĩnh vực giáo dục và trị liệu tâm lý.
• Trình độ học vấn và chuyên ngành: 
  • Cử nhân Tâm Lý Học, Đại Học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn; 
  • Thạc sĩ trị liệu nghệ thuật, trường Lasalle College of the Arts, Singapore
• Các chứng chỉ chuyên môn:
  • Chứng chỉ đào tạo tâm lý Trị Liệu Hệ Thống và Liệu Pháp Gia Đình bởi Đại học LOUVAIN APSY-BRUXELLES, Bỉ và Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch (2018-2023)
• Số giờ làm hằng tuần: Hiện tại đang làm việc tự do nên tùy theo giai đoạn và khối lượng công việc đảm nhận. Trung bình khoảng hơn 20 tiếng/tuần và giai đoạn cao điểm khoảng 50 tiếng/tuần

2. Trách nhiệm chính của anh/chị ở công việc hiện tại là gì? Công việc này đem lại giá trị gì cho tổ chức, cho các bên liên quan?

Do tính chất công việc tự do, với mỗi vai trò đảm nhận liên quan đến lĩnh vực trị liệu nghệ thuật, chị sẽ có những trách nhiệm khác nhau:

a. Vai trò giảng dạy môn tâm lí trị liệu và môn trị liệu nghệ thuật cho sinh viên tâm lý:

•  Soạn bài lên giáo án, đến lớp dạy
• Dạy theo cách trải nghiệm để sinh viên trải nghiệm trị liệu nghệ thuật và tăng khả năng nhận thức bản thân 
• Chấm bài
• Hỗ trợ giải đáp thắc mắc cho sinh viên

b. Vai trò nhà trị liệu:

• Tiếp nhận và gặp thân chủ trong các phiên làm việc để hỗ trợ những khó khăn mà họ đang gặp phải 
• Chuẩn bị nguyên vật liệu, đảm bảo chất lượng nguyên vật liệu 
• Lên kế hoạch trị liệu,  hỗ trợ thân chủ
• Giao tiếp và thảo luận cùng đồng nghiệp khác cùng hỗ trợ các ca khó
• Chuyển gửi ca qua các dịch vụ khác, ví dụ như hướng nghiệp (nếu cần)
• Tham gia giám sát để thực hành, trao đổi các khó khăn trong quá trình trị liệu và nhận hỗ trợ
• Ngoài ra, dành thời gian chăm sóc bản thân – đây là một bổn phận của nhà trị liệu vì nếu mình không ổn thì khó hỗ trợ thân chủ nên việc chăm sóc bản thân chị nghĩ là một phần của trách nhiệm của một nhà trị liệu 

3. Anh/chị bắt đầu vào nghề như thế nào? Vì sao anh/chị chọn con đường này?

Chị đã trải qua một hành trình kiên trì khám phá và hiểu bản thân để có thể tìm thấy tiếng gọi bên trong của chính mình và trở thành một nhà trị liệu nghệ thuật. Mặc dù bằng cấp đầu tiên của chị là kinh doanh, nhưng chị sớm nhận ra thiên hướng của mình trong lĩnh vực giáo dục và giúp đỡ người khác. Sau 4 năm làm việc trong ngành Marketing, cánh cửa đã mở ra khi chị đã thành công chuyển đổi sang môi trường giáo dục với vị trí Tư vấn Sinh viên tại Đại học RMIT Việt Nam, đảm nhận trách nhiệm hỗ trợ các sinh viên gặp khó khăn trong học tập. Chị quyết định học bằng cử nhân thứ 2 chuyên ngành tâm lý học sau một năm làm việc với các em sinh viên vì nhận ra khó khăn của họ không chỉ đơn giản là học thuật. Từ đó duyên bén duyên và chị trở thành nhà trị liệu tâm lý. Con người và ước mơ của chị lại tiếp tục được khám phá khi chị trải nghiệm trị liệu nghệ thuật và rồi trở thành một nhà trị liệu nghệ thuật.

Trị liệu nghệ thuật đã mang lại cho chị cảm giác an toàn, tự do và kết nối sâu sắc. Chị vẫn nhớ, trong một buổi hoạt động nhóm, chị đã vô cùng xúc động khi tạo ra khu vườn tuổi thơ của mình và nhận ra những kho báu mà chị đã cất giấu từ thời thơ ấu. Ngay lúc đó, trong người chị có một dòng chảy nhẹ nhàng và yên bình được mở khóa và giải phóng một luồng năng lượng tự do. Lần đầu tiên sau nhiều năm, chị cảm thấy toàn vẹn, hợp nhất và một cách kì diệu, chị tin vào khả năng sáng tạo của mình/ của tất cả mọi người bằng tất cả các tế bào trong cơ thể chị. Từ đó, chị ấp ủ ước mơ mang những giá trị của liệu pháp nghệ thuật đến cho mọi người.

4. Một ngày làm việc tiêu biểu của anh/chị như thế nào?

Do chị làm việc tự do nên cũng không cố định thời gian nhưng thường thời gian tiêu biểu sẽ là: 

• Bình thưởng chị sẽ tập yoga và ngồi thiền buổi sáng
• Tùy ngày có lịch dạy thì chị sẽ đi dạy từ khá sớm
• Nếu hôm đó có hẹn sẽ đi gặp thân chủ 
• Sau đó soạn bài cho lớp và họp các dự án 

Số ngày làm việc trong tuần của chị cũng không cố định tùy giai đoạn. Tuy nhiên, chị sẽ cố gắng luôn dành ngày chủ nhật không chạm tới công việc và để thời gian cả ngày cho bản thân và gia đình.

5. Chị thích nhất những điều gì ở công việc của mình? Vì sao?

Chị thích nhất việc qua nghệ thật mình chạm được những điều rất sâu trong tâm hồn. Trong đời sống hằng ngày, có thể vì nhiều lý do mà giao tiếp giữa người với người có những vỏ bọc và lớp bảo vệ. Rất nhiều thân chủ chia sẻ rằng “ở ngoài người ta nhìn thấy em mạnh mẽ lắm, lúc nào em cũng thể hiện ra là em vui vẻ nhưng bên trong không phải vậy”. Trong phòng trị liệu, thân chủ cảm thấy an toàn để bỏ xuống lớp bảo vệ để chạm vào những phần mong manh dễ tổn thương của mình. Và thông qua ngôn ngữ biểu tượng của nghệ thuật, thế giới bên trong được chạm vào rất sâu và chị cảm thấy rất biết ơn được bước vào thế giới bên trong và đồng hành cùng thân chủ. Có những buổi nói chuyện chị cảm nhận như “soul talking” – buổi trò chuyện của tâm hồn. Hơn nữa, việc đồng hành cùng một người và nhìn thấy họ phát triển, nhìn thấy họ chạm được con người chân thật bên trong và ngày càng đón nhận bản thân và kết nối với những người xung quanh, sống một cuộc sống sâu sắc và ý nghĩa hơn là một phần thưởng vô giá đối với chị. 

6. Chị cảm thấy thách thức của công việc này là gì? Vì sao?

Là một nhà trị liệu thì mình là nơi mà thân chủ đến để chia sẻ về những khó khăn bế tắc trong cuộc sống. Có những lúc sẽ bị kiệt sức nếu mình lơ là chăm sóc bản thân. Có những trường hợp  mình cũng có thể cảm thấy bế tắc, hoặc mang nhiều nỗi lo của thân chủ về nhà.  Chuyện đó sẽ ảnh hưởng tinh thần của chính bản thân mình nếu mình không chăm sóc bản thân tốt. Đây là một thử thách mà chị nghĩ nhà trị liệu nào cũng đương đầu trong ngành này. 

Vì vậy, một nhà trị liệu cần thực hành rất nhiều điều để có thể vững vàng trong vai trò của mình. Mình sẽ cần không ngừng trau dồi học hỏi những kiến thức kỹ năng chuyên môn. Mình sẽ cần làm việc trên bản thân mình rất nhiều để hiểu và chữa lành cho chính những khó khăn tổn thương của mình. Đồng thời tham gia giám sát với người có chuyên môn cao hơn mình và đồng nghiệp, cũng như cần thực hành chăm sóc cảm xúc cá nhân. 

Chị thường  làm art journaling – nhật ký nghệ thuật để hiểu và chăm sóc bản thân, đặc biệt khi có cảm xúc khó, rồi tập yoga, tập thiền, kết nối với thiên nhiên. Ngoài ra chị cũng có có thầy cô giám sát và peer supervision – giám sát nhóm từ những người đồng đẳng để mình có thể chia sẻ cảm xúc, khó khăn mà các ca khó mang đến. 

7. Những điều mà mọi người hay hiểu lầm về công việc này là gì? Tại sao họ lại hiểu sai như vậy?

Chị nghĩ là có rất nhiều người có những lầm tưởng về hình ảnh của một nhà trị liệu. Ví dụ như khi chị gặp một người bạn mới và họ biết mình là nhà trị liệu tâm lý, nhiều bạn sẽ hỏi “Vậy là chị sẽ đọc được suy nghĩ của em lúc này phải hông? Chị biết em nghĩ gì không?”, Hay kể cả bạn bè và người thân, có người sẽ mong đợi mình cứ giữ “cái mũ” là nhà trị liệu miết. Họ mong đợi mình sẽ luôn lắng nghe, luôn giữ bình tĩnh, luôn biết cách giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, nhà trị liệu cũng là một con người và cũng có những nhu cầu, những khó khăn như bao người khác. Bước ra khỏi phòng trị liệu, mình cũng sẽ có những lúc cần được lắng nghe, cần được nâng đỡ. Đây là những điều đôi khi bị hiểu lầm do mình đã chăm sóc cho đời sống tinh thần của người khác rất nhiều thì khi ra cuộc sống riêng của mình, người khác vẫn kỳ vọng mình như vậy.

Có những lúc chị phải nói thẳng với bạn chị là “Cho tui bỏ cái mũ nhà trị liệu xuống đi, có những lúc tui có thể buồn nha, có thể khóc và giận dữ, cho nên tui cũng cần có người nghe tui nói, nghe tui than phiền nha”.

8. Những điều kiện cần có để hoàn thành tốt công việc này (kiến thức, kỹ năng, thái độ, v.v…)? Nếu em muốn thăng tiến trong công việc thì em nên trau dồi những gì ạ?

Để làm tốt công việc này sẽ cần chuẩn bị rất nhiều điều:

• Đầu tiên là về chuyên môn: Mình sẽ cần có trình độ đào tạo thạc sĩ để có nền tảng chuyên môn cho việc thực hành. Sau đó thì liên tục trau dồi học hỏi qua các khóa học chuyên sâu khác. Hiện nay tại Việt Nam chưa có chương trình đào tạo cử nhân hay thạc sĩ về trị liệu nghệ thuật. Để trở thành nhà trị liệu nghệ thuật sẽ cần học ở nước ngoài. 
• Kỹ năng: Kỹ năng thì cũng thuộc phạm trù chuyên môn. Trong quá trình đào tạo thì mình sẽ được đào tạo các kỹ năng tham vấn, định hình ca, lên kế hoạch trị liệu v.v. Trong trị liệu nghệ thuật, nhà trị liệu nghệ thuật còn cần tiếp tục phát triển cả những kỹ năng và hiểu biết về nghệ thuật như sử dụng nguyên vật liệu, thực hành và hiểu tiến trình sáng tạo v.v 
• Làm việc trên bản thân: Đối với chị, đây là một điều cực kì quan trọng và đa số các trường nước ngoài có quy định bắt buộc sinh viên ngành tâm lý cần phải đi trị liệu. Ai cũng có những khó khăn riêng và khi làm việc với bản thân thì mình sẽ ý thức hơn về những điểm mù của bản thân. Hơn nữa, trải nghiệm làm việc trên bản thân cũng giúp mình thu nạp và thẩm thấu kiến thức một cách sâu sắc hơn chứ không chỉ lý thuyết. Có một câu chị rất thích là: “Bạn chỉ có thể hỗ trợ người thân chủ đi sâu đến mức độ mà chính bạn có thể sẵn sàng đi.” Có nghĩa là chính nhà trị liệu phải sẵn sàng khám phá và chữa lành bản thân mình, có thể đi trên một con đường không dễ với những cảm xúc khó thì mới có khả năng chứa đựng và hỗ trợ thân chủ đi sâu được.
• Về thái độ: Chị nghĩ điều cần nhất là biết mở lòng để học hỏi và có một sự hiếu kì về tâm trí con người. Ngành tâm lý nói chung và trị liệu nghệ thuật nói riêng rất bao la. Làm trong ngành này tụi chị phải luôn cập nhật và khám phá để có thể hiểu tâm trí của một con người và làm sao để giúp họ phát triển. Tuy có những hiểu biết của mình về chuyên môn, mình cần có sự khiêm nhường. Chuyên môn sẽ giúp mình đồng hành với thân chủ nhưng thân chủ mới chính là chuyên gia của cuộc đời họ. Họ mới là người lèo lái con thuyền của họ. Mình là người đồng hành và giúp khơi gợi được những nguồn lực trong chính họ. 

Tóm lại, những điều trên và nhiều yếu tố khác sẽ cộng hưởng với nhau để tạo ra một nhà trị liệu hiệu quả. Ví dụ một nhà trị liệu làm việc rất nhiều trên bản thân thì khả năng đồng cảm, đón nhận và trắc ẩn với người khác cũng sẽ cao, điều này sẽ góp phần vào kỹ năng lắng nghe; việc nhà trị liệu tò mò và muốn hiểu về thân chủ sẽ góp phần vào việc đặt câu hỏi và giúp thân chủ hiểu hơn về cuộc đời họ  v.v

Việc thăng tiến trong lĩnh vực tâm lý sẽ tùy theo bối cảnh làm việc và hành trình của mỗi người. Có những người chọn làm việc trong một tổ chức, việc thăng tiến có thể sẽ có yếu tốt cấp bậc (ví dụ: trưởng phòng tâm lý, giám đốc lâm sàng v.v). Nếu theo con đường này thì chị nghĩ ngoài việc trau dồi năng lực chuyên môn ngày càng vững thì còn có các yếu tố thăng tiến trong một tổ chức như các kỹ năng lãnh đạo, điều hành v.v. Còn nếu con đường phát triển là một chuyên gia tự do thì sẽ khác. Tuy nhiên, phần trọng tâm vẫn là trình độ chuyên môn. Điều này sẽ cần thời gian và kinh nghiệm. Khi là một chuyên gia tự do, mình có thể đảm nhận nhiều vai trò khác nhau tùy hành trình mỗi người. Ví dụ chị không chỉ là nhà trị liệu, chị còn là giảng viên và điều phối workshop. Ước mơ của chị là phát triển trị liệu nghệ thuật ở Việt Nam nên chị không chỉ tập trung phát triển chuyên môn làm việc với thân chủ, chị còn trau dồi kỹ năng giảng dạy, giám sát để có thể phát triển thế hệ kế thừa. Bản thân chị thấy nếu mình càng vững trong chuyên môn thì mình càng tự tin để nhận nhiều dự án khác nhau. 

9. Công việc này có giúp em tự nuôi mình khi mới ra trường không?

Chị nghĩ ngành nào thì khởi đầu cũng sẽ có những trăn trở về thu nhập. Và điều này cũng tùy thuộc vào mình khởi đầu từ đâu. Chị bắt đầu ngành này từ văn bằng thứ 2 và có nhiều kinh nghiệm làm việc rồi nên chị bắt đầu khá ổn. Chị quan sát thấy các bạn học cử nhân tâm lý có thể bắt đầu bằng một số vai trò khác trong một trung tâm tâm lý như quản ca (có thu nhập) và tìm cơ hội để quan sát ngành, rồi học tiếp lên thạc sĩ và tìm cơ hội thực hành. Khi thực hành nhiều năm và có chuyên môn vững thì có thể làm việc với thân chủ nhiều hơn, đi dạy, nhận các dự án v.v. Lúc đó thu nhập sẽ đến từ nhiều nguồn.

10. Nhìn lại con đường phát triển sự nghiệp cũng như quá trình tìm việc của mình, chị có lời khuyên nào cho em nếu em muốn theo nghề này?

Đối với chị, điều quan trọng là trải nghiệm của chính bản thân. Hành trình của chị tìm được điều mình đam mê cũng từ việc mình trải nghiệm mọi thứ với toàn bộ trái tim và con người mình. Khi chị học và làm marketing, tuy đến thời điểm chị đã bối rối về con đường này nhưng chị vẫn trải nghiệm nó 100%. Chỉ khi mình trải nghiệm một cách trọn vẹn thì mình mới có thể lắng nghe bản thân một cách trọn vẹn. Mình mới cảm nhận được mình phù hợp với điều gì và không phù hợp với điều gì. Rồi cứ như vậy chị nghe được tiếng nói rất chân thành của tim mình. Chị đã chuyển tiếp ngành nhiều lần và đều trải nghiệm hết mình. Đam mê của chị với trị liệu nghệ thuật cũng theo dòng chảy đó khi chị trải nghiệm sự chữa lành của trị liệu nghệ thuật trên chính bản thân mình. Trước khi chị đi học thạc sĩ, lúc đó ở Việt Nam chưa có nhà trị liệu nghệ thuật nào, chị đã chủ động tìm kiếm cơ hội để tăng kĩ năng và hiểu sâu hơn về ngành, chị tham gia các workshop và tự thành lập một nhóm thực hành trị liệu nghệ thuật với nhau, tự tạo ra cơ hội và trải nghiệm cho mình và những người cùng sở thích. Chị cứ trải nghiệm và lắng nghe bản thân. Khi mình bước nhiều, trải nghiệm nhiều thì từ từ mình củng mường tượng được con đường phía trước càng rõ hơn và những cánh cửa mới sẽ dần dần mở ra.

Ngoài ra, nhờ trải nghiệm trên chính bản thân mình thì động lực bước đi của mình sẽ xuất phát từ bên trong giúp từng bước vững hơn. Chị nghĩ, bất cứ ngành nào cũng có những khó khăn nhưng khi động lực từ bên trong thì sẽ giúp mình vững vàng trên hành trình và đương đầu với những thử thách trong ngành. Hiện nay chị đang nhìn rõ ước mơ của mình trong trị liệu nghệ thuật và chị vẫn không ngừng trải nghiệm và những cánh cửa mới vẫn tiếp tục mở ra.