Tác giả: Đức Thắng
Biên tập: Hà Duy
“Nghề này có ổn định không?” không còn là câu hỏi đúng!
Khi học sinh đứng trước ngưỡng cửa chọn ngành – chọn nghề, phụ huynh và thầy cô thường đặt câu hỏi: “Nghề này có ổn định không?” với mong muốn các em có một tương lai vững chắc, ít rủi ro. Tuy nhiên, trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, tìm kiếm một nghề “ổn định” đã không còn là tiêu chí phù hợp hay “đích đến trong mơ”. Bởi lẽ, không có ngành nào đảm bảo sự ổn định mãi mãi! Ngay cả những lĩnh vực từng được xem là an toàn như ngân hàng, kế toán hay giáo dục cũng đang thay đổi chóng mặt dưới tác động của công nghệ và trí tuệ nhân tạo. Vì vậy, chọn ngành theo tiêu chí “ổn định” có thể khiến học sinh bỏ lỡ cơ hội phát triển trong tương lai.
Thay vì “Nghề này có ổn định không?”, các thầy cô hãy cùng học sinh tìm câu trả lời cho câu hỏi: “Xu hướng nghề trong tương lai sẽ như thế nào?”. Sông An gợi ý cho các thầy cô 3 tổ hợp nghề sẽ phát triển trong 10 năm tới (theo Báo cáo Skills Demand for The Future Economy 2023/24 của SkillsFuture Singapore) và hướng đồng hành phù hợp, bao gồm:
- Công nghệ (Digital jobs): Các vai trò làm việc với công nghệ, công cụ và nền tảng số để kiến tạo, quản lý, phân tích truyền thông bằng nhiều hình thức. Ví dụ: Nhà phát triển phần mềm, quản lý mạng xã hội, nhà thiết kế đồ hoạ, v.v. Giáo viên có thể tổ chức chuyến tập huấn/ giao lưu thực tế/ tham quan các công ty công nghệ hoặc hướng dẫn các em tự học về AI để phát huy điểm mạnh về công nghệ.
- Xã hội (Social jobs): Các công việc ở mảng giáo dục, y tế và chăm sóc sức khỏe. Ví dụ: Chuyên viên tư vấn học đường, tham vấn viên gia đình, v.v. Các em sẽ được trải nghiệm các công việc có tính chất xã hội thông qua việc thực hiện các dự án cộng đồng và tổ chức thiện nguyện.
- Xanh (Green jobs): Các vị trí ở nhiều lĩnh vực khác nhau, góp phần trực tiếp vào việc giữ gìn hoặc khôi phục tài nguyên môi trường, hướng đến việc giảm phát thải cacbon của các doanh nghiệp và khối ngành kinh tế, thúc đẩy việc chuyển đổi sang một nền kinh tế bền vững hơn. Ví dụ: Kỹ sư năng lượng tái tạo, quản lý dự án năng lượng xanh, nhà giáo dục môi trường, v.v. Bằng cách tham gia chương trình nhặt rác, thu gom pin, giờ Trái Đất, v.v. các em sẽ có cơ hội nâng cao nhận thức và hành động vì môi trường, từ đó có những tìm hiểu và khám phá sâu hơn về việc làm xanh.
Dưới lăng kính phát triển nghề nghiệp, dù học sinh có sở thích gì, điểm mạnh và điểm yếu ra sao, thì các em đều sẽ tìm được cho mình một vị trí phù hợp với một trong ba tổ hợp này.
Tuy nhiên, có một sự thật mà ta phải nhấn mạnh và chấp nhận rằng, học sinh hiện nay đã và đang sống và làm việc trong một thị trường hỗn loạn, thay đổi không ngừng và không thể dự báo trước. Chào đón các em sẽ là một tương lai đầy biến động, nơi sự thay đổi là yếu tố luôn cố định trong sự nghiệp. Trước bối cảnh đó, việc giúp các em xác định được hướng đi phù hợp không chỉ dừng lại ở việc khám phá sở thích hay điểm mạnh, mà cần mở rộng thành một lộ trình vào Đại học rõ ràng, hiệu quả và thích ứng với sự thay đổi. Đây chính là lúc thầy cô và gia đình cần đồng hành cùng các em, bằng một “chiến lược” hướng nghiệp khoa học và thực tế.
Xây dựng lộ trình vào Đại học: Học sinh cần chuẩn bị gì?
Lộ trình vào Đại học không chỉ dừng lại ở việc giải đề, thi cử, đạt điểm cao, mà quan trọng hơn là giúp học sinh xác định được ngành học phù hợp với năng lực, sở thích và xu hướng nghề nghiệp. Để làm được điều này, giáo viên hướng nghiệp có thể đồng hành cùng học sinh qua Mô hình chìa khóa xây dựng kế hoạch nghề, với ba bước như sau:
1. Hiểu bản thân – Em là ai?
Trước khi chọn ngành, học sinh cần hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu, giá trị và sở thích nghề nghiệp của mình. Điều này không chỉ dựa trên thành tích cá nhân, mà còn cần được nhìn nhận khách quan về năng lực học tập, sở thích lẫn thiên hướng nghề nghiệp. Vì vậy, thầy cô có thể hỗ trợ học sinh bằng cách hướng dẫn các em khám phá sở thích thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế, hoặc trò chuyện, chia sẻ thân tình để giúp các em có cái nhìn rõ hơn về bản thân.
2. Xác định mục tiêu – Em đang đi về đâu?
Sau khi hiểu bản thân, bước tiếp theo là xác định ngành học phù hợp và lựa chọn cơ sở đào tạo tương ứng. Thay vì chạy theo những ngành “hot”, trường “top”, thầy cô cần hướng dẫn học sinh chủ động tìm hiểu kỹ các thông tin về chương trình đào tạo, điều kiện xét tuyển, học bổng, học phí, cơ hội việc làm, v.v. phù hợp với thế mạnh cá nhân và hoàn cảnh gia đình, từ đó có sự chuẩn bị từ sớm và hiệu quả. Việc xác định mục tiêu rõ ràng sẽ hạn chế được một số trường hợp “ngồi nhầm trường”, hoặc chán bỏ ngang, hoặc thi lại trường khác, hoặc cố học cho xong rồi ra làm nghề khác.
3. Lập kế hoạch nghề nghiệp – Làm sao để đi đến được nơi em muốn đến?
Khi đã có mục tiêu, học sinh cần lên lộ trình cụ thể để hiện thực hóa ước mơ Đại học. Điều này bao gồm việc lựa chọn phương thức xét tuyển tối ưu (tuyển thắng, xét học bạ, thi tốt nghiệp THPT, thi đánh giá năng lực, v.v.), định hướng tổ hợp môn học phù hợp, cũng như cân nhắc bổ sung các chứng chỉ cần thiết (IELTS, SAT, ACT, v.v.). Đồng thời, các em cần rèn luyện kỹ năng mềm như tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp, và khả năng tự học để thích nghi tốt hơn với môi trường Đại học.
Cần lắm sự hỗ trợ từ thầy cô!
Dù đã có một lộ trình rõ ràng, nhưng không phải học sinh nào cũng dễ dàng đưa ra quyết định. Một trong những áp lực lớn nhất mà các em gặp phải là nỗi sợ phải chọn “đúng” cho cả đời, trong một lần duy nhất! Nhưng thực tế rằng, điều này rất khó xảy ra, rất ít người có thể chắc chắn 100% về lựa chọn của mình ở độ tuổi 17-18. Việc tìm ra ngành học phù hợp không chỉ dựa trên lý thuyết hay điểm số, mà còn cần có sự trải nghiệm thực tế để xác định điều gì thực sự phù hợp với bản thân.
Đây chính là lý do vì sao vai trò của thầy cô trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Khi học sinh còn đang loay hoay giữa những sự lựa chọn, chưa có cơ hội cọ xát với thực tế, thầy cô hãy trở thành người bạn đáng tin cậy, giúp các em từng bước khám phá bản thân, tìm hiểu môi trường học tập và xây dựng kế hoạch học tập phù hợp. Sự dìu dắt, chỉ bảo và đồng hành của thầy cô không chỉ giúp học sinh giảm bớt áp lực, mà còn tạo động lực để các em dám thử, dám sai, dám tin vào bản thân và dám điều chỉnh con đường học tập của mình khi cần thiết.
Với sự chuẩn bị kỹ càng, những chiến lược khôn ngoan và tinh thần “dám” dấn thân, chắc chắn rằng, học sinh sẽ tìm thấy lối đi rực rỡ cho riêng mình.
Bài viết liên quan: